ΧΕΛΩΝΑ, ΤΟ ΣΥΧΝΟΤΕΡΟ ΖΩΟ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑΜΑΙ ΣΤΙΣ ΠΕΖΟΠΟΡΙΕΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΓΥΡΩ ΑΠΌ ΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Οποιοσδήποτε και να έχει περπατήσει στα βουνά γύρω από την Θεσσαλονίκη, δηλαδή στο Σειχ Σου, Κουρί Ασβεστοχωρίου, Χορτιάτης, Βερτίσκος κλπ δεν υπάρχει περίπτωση κυρίως την εποχή της Άνοιξης να μην έχει συναντήσει τουλάχιστον μερικές χελώνες να περπατάνε αμέριμνες στα μονοπάτια ή στις πλαγιές των βουνών. Πολλές φορές δυστυχώς τις συναντάμε και στους δρόμους που προσπαθούν να τους διασχίσουν μην γνωρίζοντας τους κινδύνους που διατρέχουν και σπάνια βέβαια έχω  συναντήσει και οδηγούς που κάνουν ελιγμούς για να τις πατήσουν (η ανθρώπινη ανοησία στο μέγιστο βαθμό της). 

Ας δούμε κάποια στοιχεία που συγκεντρώσαμε από το διαδίκτυο για το πιο συχνό ζώο που συναντούμε στις πεζοπορίες μας στα ελληνικά βουνά, την συμπαθητική χελώνα με το αργό αλλά σταθερό της περπάτημα που μας κάνει να αναλογιστούμε την ματαιότητα της έντονης αστικής μας ζωής, και πιστεύουμε η συγκεκριμένη ανάρτηση να είναι η αιτία που θα πάψουμε να τις ενοχλούμε όταν τις συναντάμε στα βουνά αλλά και να προσέχουμε ως οδηγοί όταν κινούμαστε στους επαρχιακούς και δασικούς δρόμους με τα αυτοκίνητά μας.

ΧΕΛΩΝΑ, ΤΟ ΣΥΧΝΟΤΕΡΟ ΖΩΟ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑΜΑΙ ΣΤΙΣ ΠΕΖΟΠΟΡΙΕΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΓΥΡΩ ΑΠΌ ΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Η χελώνα στην επιστήμη της ζωολογίας είναι γνωστή με την λατινική ονομασία Testudo είναι ερπετό. Ανήκει στην αρτίγονη τάξη της πρωτόγονης υφομοταξίας αναψιδωτά. Βασικό χαρακτηριστικά της χελώνας είναι:

• ο οστέινος θώρακας που ονομάζεται χέλυο και η χρησιμότητά του είναι να προστατεύει την χελώνα από εξωτερικούς εχθρούς και επιθέσεις
• η σαρκώδης γλώσσα
• η απουσία δοντιών

Υπάρχουν τριών ειδών χελώνες:

• Χερσαίες
• Θαλάσσιες
• Αμφίβιες

Ζουν και σε εύκρατα και σε τροπικά κλίματα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των χελωνών είναι το καβούκι τους, το οποίο προστατεύει το σώμα τους.

Οι χελώνες αναπαράγονται κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Γεννούν αυγά τα οποία αφήνουν σε τρύπες τις οποίες σκάβουν. Οι χελώνες στη συνέχεια δεν έχουν καμιά σχέση με τα μικρά τους, τα οποία μεγαλώνουν μόνα τους.

Ας δούμε εν συντομία κάποια χαρακτηριστικά των τριών ειδών χελώνων:

ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΧΕΛΩΝΕΣ

Οι χερσαίες χελώνες ζουν αποκλειστικά στην ξηρά και υπάρχουν σήμερα περίπου 50 είδη. Τρέφονται κυρίως με φυτά αλλά θεωρείται παμφάγο ζώο. Τους χειμερινούς μήνες οι χελώνες πέφτουν σε χειμέρια νάρκη και η αναπαραγωγή τους γίνεται τους θερινούς μήνες, γεννώντας από 2 ως 12 αυγά.

Κατατάσσονται στην οικογένεια Testudinidae, η οποία συγκροτείται από 7 γένη και 40 περίπου είδη των θερμών περιοχών της Γης, εκτός από την αυστραλιανή περιοχή. Από αυτά μόνο 3 (του πολυπληθέστερου γένους Testudo) τα βλέπουμε στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα τα 3 χερσαία (άγρια) είδη της Ελλάδας (και τα μοναδικά της Ευρώπης) είναι:

1. το είδος Χελώνα του Χέρμαν (Testudo hermanni) το οποίο έχει μερικά υποείδη του, κάποια από τα οποία συναντάμε στην Ελλάδα και κάποια άλλα βρίσκονται εκτός Ελλάδας. Το συγκεκριμένο είδος στην Ελλάδα λέγεται Χελώνα μεσογειακή ή χέρμαννη ή του Χέρμαν. Την συναντάμε κυρίως στην Ηπειρωτική Ελλάδα, την Εύβοια και στα Ιόνια νησιά,
2. το είδος Χελώνα η ελληνική (Testudo graeca), κοινώς ελληνική χελώνα. Στην Ελλάδα απαντά κυρίως στη βόρεια και κεντρική ηπειρωτική χώρα και σε ορισμένα νησιά (Εύβοια, Μήλο, Κύθνο, Θάσο, Σαμοθράκη, Λήμνο, Κώ, Χίο),
3. το είδος Χελώνα η κρασπεδωτή (Testudo marginata), με ελληνική ονομασία Μαυριτανική ή Κρασπεδωτή χελώνα το οποίο θεωρείται ενδημικό είδος της Ελλάδας (εκτός Ελλάδας εντοπίζεται μόνο στη Σαρδηνία, όπου μάλλον έχει μεταφερθεί από τον άνθρωπο). Απαντά κυρίως στη νότια και κεντρική Ελλάδα,φθάνοντας βόρεια μέχρι τον Όλυμπο.

Γενικώς δεν θεωρούνται απειλούμενα είδη αλλά ο πληθυσμός τους έχει περιοριστεί τα τελευταία χρόνια κυρίως λόγω του ανθρώπου. Είναι τα πιο μακρόβια σπονδυλόζωα, εν τούτοις η ανάπτυξή τους είναι γρήγορη, με την γεννητική ωρίμανση να επιτυγχάνεται πριν τα 10 χρόνια για τα αρσενικά και λίγο πιο μετά για τα θηλυκά.

Καθοδηγούνται κυρίως από την όσφρηση και η όρασή τους είναι αρκετά καλή με δυνατότητα διάκρισης των βασικών χρωμάτων, ενώ η ακοή βασίζεται κυρίως στους κραδασμούς των υποστρωμάτων. Έχουν επίσης ιδιαίτερα ανεπτυγμένη την αίσθηση του τόπου(φιλοπατρία) επιλέγοντας συγκεκριμένα μέρη διαβίωσης.

Τα νεογέννητα χελωνάκια των τριών αυτών ειδών έχουν μήκος 3 - 3,5 cm και όταν μεγαλώνουν μπορούν να φτάσουν (οι μαυριτανικές κυρίως) τα 30 – 35 cm+, ενώ το βάρος τους μπορεί να ξεπεράσει τα 10 kg+.

Στην αιχμαλωσία, γενικά, ζουν περισσότερα χρόνια οπότε αποτελούν μακροχρόνια δέσμευση από μέρους του ανθρώπου που θα επιλέξει χελώνα ως κατοικίδιο. Αυτό συμβαίνει διότι στην αιχμαλωσία σπανίζουν οι ασθένειες που απαντώνται συχνά στη φύση. Προσοχή όμως: σπανίζουν, όχι δεν υπάρχουν. Γι' αυτό το λόγο χρειάζονται μέριμνα κι όχι αμέλεια. Όντως τα τελευταία χρόνια οι χελώνες ξηράς γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς σαν κατοικίδια ζώα κι έτσι δεν είναι σπάνιοι οι κτηνίατροι οι οποίοι ειδικεύονται αποκλειστικά στις χελώνες.

Στη φύση, αν εξαιρέσουμε τους τραυματισμούς μέχρι και θανάτου από αρπακτικά(στις μικρές ηλικίες συνήθως) και φυσικά την ανθρώπινη ενέργεια,οι πιο συνήθεις αρρώστιες είναι: εντερικά παράσιτα (λόγω διατροφής) και εξωπαρασιτικά έντομα (τσιμπούρια, κρότωνες). Τα δεύτερα είναι τόσο συχνά, ώστε να καθίσταται πάρα πολύ σπάνιο να βρει κανείς χελώνα χωρίς τσιμπούρια, αφού αυτά ευδοκιμούν σχεδόν παντού.

Όλες οι χελώνες ξηράς στην Ελλάδα είναι προστατευόμενα είδη και η αιχμαλώτισή τους είναι πράξη παράνομη που διώκεται ποινικά. Συγκεκριμένα και οι 3 χελώνες ξηράς της Ελλάδας προστατεύονται αυστηρά αφού βρίσκονται στις λίστες α) της Σύμβασης της Βέρνης, β) της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 και γ) του Προεδρικού Διατάγματος αρ. 67, ΦΕΚ 23/Α/30-1-81.

ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΧΕΛΩΝΕΣ

Τα άκρα τους είναι σαν πτερύγια και ο θώρακας τους πολύ πεπλατυσμένος.Επίσης αναπνέουν με πνεύμονες. Τρέφονται με θαλάσσια φυτά και ασπόνδυλα. Πάντα επιστρέφουν στην παραλία όπου οι ίδιες γεννήθηκαν για να γεννήσουν.Η γονιμοποίησή τους γίνεται τους θερινούς μήνες και γεννούν περισσότερα αυγά από τις χερσαίες και η απόθεσή τους γίνεται τμηματικά. Σκάβει στην άμμο των παραλιών και εναποθέτει μέσα στην λακκούβα 100-120 αυγά κατά τη διάρκεια της νύκτας, η θερμότητα του ήλιου βοηθά στην εκκόλαψη των αυγών. Τα αυγά έχουν το μέγεθος μιας μπάλας του πινγκ πονγκ και παραμένουν στην φωλιά για 50-60 ημέρες. 

Όταν εκκολαφθούν οι μικρές χελώνες κατευθύνονται προς το μέρος που υπάρχει φως.

Οι δερματοχελώνεσς είναι οι μεγαλύτερες θαλάσσιες χελώνες, με μήκος που μπορεί να φτάσει τα 2,50 μέτρα και με βάρος που ξεπερνά τα 500 κιλά και θεωρείται περισσότερο απειλούμενο είδος από την καρέτα-καρέτα.

ΑΜΦΙΒΙΕΣ ΧΕΛΩΝΕΣ

Τα άκρα τους είναι ενωμένα σαν πτερύγια και ο θώρακας τους αρκετά πεπλατυσμένος. Ζουν κυρίως στις όχθες ποταμών και τρέφονται με υδρόβια ζώα και πλαγκτονικούς οργανισμούς (μαλάκια, ψάρια, μέδουσες, βατράχους κτλ.). Την χειμέρια νάρκη τους την περνούν στους πυθμένες των τελμάτων.

Ας δούμε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ζώου αυτού:

1. Το καβούκι μιας χελώνας αποτελείται από 50 διαφορετικά κόκκαλα. Μπορεί να φαίνεται σαν να είναι ενιαίο, αλλά το καβούκι αποτελείται από πολλαπλά κόκκαλα, και σχηματίζεται μέσω της συγχώνευσης των πλευρών και των σπονδύλων της χελώνας.
2. Στην πραγματικότητα, το καβούκι μοιάζει περισσότερο με ένα θωρακισμένο κλωβό, τον οποίο φορά η χελώνα.
3. Εν αντιθέσει με άλλα ζώα με κέλυφος, η χελώνα δεν μπορεί να αφαιρέσει το καβούκι της.
4. Για να βάλουν το κεφάλι τους μέσα στο καβούκι κάνουν μία ιδιαίτερη και πολύπλοκη κίνηση.
5. Κάποιες χελώνες έχουν ένα μικρό σύνδεσμο που λειτουργεί ως άρθρωση και επιτρέπει στο πλάσμα αυτό να ενώσει σφιχτά τα δυο τμήματα του κελύφους καθώς προσπαθεί να τοποθετήσει το σώμα του μέσα σε αυτό.
6. Φαίνεται σκληρό αλλά το καβούκι της χελώνας δεν είναι πανοπλία.
7. Το καβούκι έχει ενσωματωμένα νεύρα καθώς και παροχή αίματος, έτσι αν πληγωθεί μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία και αφόρητο πόνο.
8. Το 1968, ένα ζευγάρι χελωνών από την Ρωσία, έγιναν τα πρώτα πλάσματα που ταξίδεψαν στο διάστημα.
9. Οι χελώνες μπορούν να γίνουν αδίστακτα αρπακτικά. Ένα ιδιαίτερα βίαιο είδος χελώνας, η χελώνα αλιγάτορας μπορεί να φτάσει τα 90 κιλά και 76 εκατοστά μήκος. Έχει πολύ δυνατά σαγόνια, μυτερά νύχια και μια μυώδη ουρά. Σκοτώνει το θήραμά της, το οποίο κάποιες φορές μπορεί να είναι και μια άλλη χελώνα, κουνώντας τη γλώσσα της η οποία μοιάζει με σκουλήκι.
10. Οι χελώνες δεν έχουν φωνητικές χορδές (όμως μπορούν να κάνουν ήχους). Οι περισσότεροι ήχοι είναι σφυρίγματα, παρ’ όλα αυτά οι χελώνες είναι γνωστές για τους ήχους που κάνουν οι οποίοι συμπεριλαμβάνουν ρουθουνίσματα και κραυγές. Οι ήχοι βγαίνουν από τις σπασμωδικές κινήσεις που κάνει με το κεφάλι της συμπιέζοντας τον αέρα από τα πνευμόνια της.
11. Γίνονται τρομεροί ανιχνευτές όταν έχουν σεξουαλικές ορέξεις. Τα γεννητικά όργανα μια θηλυκής χελώνας είναι κρυμμένα μέσα στον πρωκτό της, μια κοιλότητα κοντά στην ουρά που χρησιμοποιείται για αναπαραγωγή και αφόδευση. Η αρσενική χελώνα χρησιμοποιεί την ισχυρή της όσφρηση για να ανιχνεύσει τις φερορμόνες που κρύβονται μέσα στον πρωκτό της θηλυκής.
12. Κάποιες χελώνες αναπνέουν από τον πρωκτό. Σε κάποια είδη ο πρωκτός είναι καλυμμένος από μια λεπτή μεμβράνη. Όταν η χελώνα βρίσκεται μέσα στο νερό, η ανταλλαγή αερίων που γίνεται κατά μήκος αυτής της μεμβράνης, επιτρέπει σε μια ποσότητα οξυγόνου να φτάσει στο αίμα.
13.  Κάποια είδη χελωνών μπορούν να ζήσουν πάνω από 100 χρόνια. Τα αντίστοιχα είδη που ζουν στο έδαφος, μπορούν να ξεπεράσουν τα 100 χρόνια ζωής.
14. Οι χελώνες δεν είναι τόσο αργές όσο νομίζετε. Ο λόγος που κινούνται τόσο αργά είναι ότι είναι φυτοφάγα ζώα και έτσι δεν χρειάζεται να κυνηγήσουν την τροφή τους. Επίσης έχουν μεγάλο και παχύ καβούκι και έτσι τα περισσότερα αρπακτικά δεν ασχολούνται μαζί τους. Δεν έχουν να κυνηγήσουν την τροφή τους και να τρέξουν να σωθούν από τα αρπακτικά, οπότε δεν υπάρχει λόγος να μην είναι αργές. Όταν όμως αισθανθούν ότι απειλούνται τρέχουν πάρα πολύ γρήγορα.

Ας δούμε όμως κάποια επιπλέον στοιχεία για τα τρία είδη χερσαίων χελώνων που συναντάμε στην Ελλάδα:

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΕΛΩΝΑ

Η ελληνική χελώνα, Testudo graeca Linnaeus, 1758 είναι ένα είδος χερσαίας χελώνας της οικογένειας Testudinidae. Μαζί με την Μεσογειακή (Testudo hermanni) και την κρασπεδωτή χελώνα (Testudo marginata) αποτελούν τα τρία αυτόχθονα είδη χερσαίων χελωνών της Ελλάδας. Η Ελληνική χελώνα είναι ένα ζώο με πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής, καθώς μπορεί να φτάσει τα 125 έτη, ενώ υπάρχουν και μη επαληθευμένες αναφορές για άτομα που έφτασαν τα 200 έτη. Απαντάται γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου και ανατολικά μέχρι το Ιράν, ενώ υπάρχουν πληθυσμοί του είδους στη Β. Αφρική, τη Ν. Ευρώπη και τη Δ. Ασία. 

Στην Ελλάδα εντοπίζεται στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, τη Θράκη και αρκετά νησιά του Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Λέρος, Κως, Σύμη και Σαλαμίνα). Επίσης έχει εισαχθεί από τον άνθρωπο σε αρκετά νησιά εκτός της φυσικής κατανομής της, όπως στην Κρήτη, όπου παρατηρούνται μεμονωμένοι πληθυσμοί του είδους. Το μήκος χελύου (καβουκιού) δεν ξεπερνά τα 30 cm. Τα θηλυκά είναι συνήθως μεγαλύτερα από τα αρσενικά. Ο χρωματισμός και το μέγεθος του χελύου ποικίλλουν μεταξύ των διαφορετικών ατόμων του είδους. Τρέφεται κυρίως με φυτά και ασπόνδυλα. Τα θηλυκά γεννούν 1-12 αυγά σε τρύπες που σκάβουν σε μαλακό χώμα, τα οποία εκκολάπτονται μετά από περίπου 2.5 μήνες.

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΧΕΛΩΝΑ

Η Μεσογειακή χελώνα, Testudo hermanni Gmelin, 1789 είναι ένα είδος χερσαίας χελώνας της οικογένειας Testudinidae που απαντάται στην Ευρώπη. Αποτελεί ένα από τα τρία είδη χερσαίων χελώνων που συναντώνται στη χώρα μας. Η επιστημονική ονομασία του είδους έχει δοθεί προς τιμήν του Γάλλου φυσιοδίφη Johann Hermann. Η γεωγραφική κατανομή του είδους περιλαμβάνει τη Ν. Ευρώπη, συγκεκριμένα την Α. Ισπανία, Ν. Γαλλία, Κ. Ιταλία, την Βαλκανική χερσόνησο (Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Ελλάδα, Κροατία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Ρουμανία, Σερβία) και αρκετά νησιά της Μεσογείου (Σικελία, Σαρδηνία, Κορσική, Βαλεαρίδες Νήσοι).

Η κατανομή του είδους στην Ελλάδα περιλαμβάνει την ηπειρωτική Ελλάδα, την Πελοπόννησο, την Εύβοια και νησιά του Ιονίου. Η Μεσογειακή χελώνα είναι μικρού-μεσαίου μεγέθους με μαύρο-κίτρινο χέλυο, αν και στα ενήλικα ζώα η φωτεινότητα των χρωμάτων μπορεί να εξασθενήσει σε λιγότερο ευδιάκριτο γκρίζο-κίτρινο χρώμα. Έχει ελαφρώς γαμψή άνω γνάθο και όπως και άλλες χελώνες, δεν διαθέτει δόντια. Τα άκρα της είναι γκριζωπά έως καφέ και η ουρά της φέρει ένα φύμα στο άκρο της. Τα ενήλικα αρσενικά έχουν ιδιαίτερα μακριές και παχιές ουρές και καλά αναπτυγμένα φύματα, τα οποία τα διακρίνουν από τα θηλυκά.

ΚΡΑΣΠΕΔΩΤΗ ΧΕΛΩΝΑ

Η κρασπεδωτή χελώνα, Testudo marginata Schoepff, 1793 είναι ένα είδος χερσαίας χελώνας της οικογένειας Testudinidae, που απαντάται στη Ν. Βαλκανική χερσόνησο και την Ιταλία. Αποτελεί ένα από τα τρία είδη χερσαίας χελώνας στην Ελλάδα. Στη χώρα μας εκτός από το φερώνυμο υποείδος εντοπίζεται και το ενδημικό υποείδος Testudo marginata weissingeri Trutnau, 1994 (Ταΰγετος), το οποίο θεωρείται από μερικούς ερευνητές ως ξεχωριστό είδος, ενώ από άλλους συνώνυμο του φερώνυμου. Απαντάται στην Ελλάδα, την Ν. Αλβανία και την Ιταλία. Οι πληθυσμοί του είδους στην Ιταλία θεωρείται ότι έχουν προέλθει από ανθρωπογενή μεταφορά κατά την κλασική εποχή. Στην Ελλάδα εντοπίζεται στα νότια τμήματα της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια, την Πελοπόννησο και ορισμένα νησιά του Αιγαίου (Σποράδες, νησιά Αργοσαρωνικού). Επίσης έχει εισαχθεί από τον άνθρωπο σε αρκετές περιοχές εκτός της φυσικής της κατανομής, καθώς πληθυσμοί τους είδους μπορεί να παρατηρηθούν σε νησιά όπως η Πάρος, Νάξος, Λέσβος, Χίος. Απολιθώματα του είδους έχουν βρεθεί σε Κρήτη και Τήλο, περιοχές στις οποίες σήμερα δεν απαντά.